خلاقیت در تدریس

یکی از مهمترین عواملی که باعث یادگیری بیشتر محصلین علی الخصوص دانش آموزان ، دانشجویان و طلبه های محصل می شود ، خلاقیت در تدریس به خصوص در درس های خشک و خسته کننده ای که برای خیلی از دانش آموزان سخت و قابل درک نیست ، می باشد . ترکیب خلاقیت با برنامه های درسی و روش تدریس خلاقانه ، علاوه بر این که باعث کاهش استرس و اضطراب دانش آموزان می شود، منجر به افزایش هوش و خلاقیت و علاقه مندی بیشتر آنها به یادگیری و آموزش مسائل جدید نیز خواهد شد. در این مقاله سعی کردیم با بررسی کامل جنبه‌های مختلف خلاقیت در تدریس ، راهی بسیار ساده و هموار برای تمامی اساتید عزیز ، بسازیم .

تدریس خلاق چیست؟

خلاقیت نهایت توانایی تفکر بشری می باشد که توانسته انسان را به مرحله ترقی و رشد کم نظیری برساند و او را در حل مسائل و مشکلات زندگی یاری دهد . از نمونه‌های بارز خلاقیت می توان به نقاشی روی دیوار در زمان غارنشینان ، خلق یک اثر هنری جذاب ، ماشین آلات صنعتی ، آشپزی ، خیاطی و … نام برد.

اما در پاسخ به این سوال که تدریس خلاق به چه معناست؟ باید گفت: به هر شیوه و روشی که در آن نوآوری ، جذابیت و اثربخشی بیشتری باشد، که به رشد و پیشرفت بیشتر محصلین در زمینه یادگیری ، نحوه تفکر و عمل گرایی شود، تدریس خلاق گفته می شود.

اهمیت خلاقیت در تدریس

یکی از مسائلی که در نظام آموزشی داریم این است که سیستم آموزشی ما به جای تاکید بر استفاده از قدرت شگفت انگیز و بینهایت مغز ، به انباشتن و ذخیره سازی اطلاعات می پردازند. با توجه به تغییر و تحولات سریع و انفجار دانش و اطلاعات و استفاده از تکنولوژی های جدید، نیازمند کسب مهارت های تفکر خلاق، قابل انعطاف و دقیق هستیم. نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت این است که خلاقیت به راحتی قابل پرورش و رشد باشد و این مهارت جذاب و کم نظیر ، جز با تمرین و استمرار بر انجام تمرینات افزایش خلاقیت ، بدست نخواهد آمد. و نکته مهم تر این است که رشد و پیشرفت ، فقط با دانستن این نکات و تکنیک ها رخ نخواهد داد و نیاز به اجرا کردن آموخته ها دارد .

عوامل موثر بر خلاقیت معلم در کلاس درس

در قسمت قبل در مورد اهمیت خلاقیت در تدریس صحبت کردیم و این موضوع که یک معلم ، یک مدرس، هنگام تدریس باید خلاقیت داشته باشد بر هیچ کس پوشیده نیست . اما در اینجا قرار است در مورد عوامل موثر در تبدیل شدن به یک معلم خلاق صحبت کنیم. عوامل متعددی بر روی خلاقیت یا عدم خلاقیت یک استاد و مدرس ، در هنگام تدریس و ارائه محتوا به دانش‌آموزان ، دانشجویان و محصلین عزیز اثر دارند که در این جا به برخی از مهمترین این عوامل اشاره‌ای کوتاه خواهیم داشت :

1. ویژگی‌های شخصیتی معلم

یکی از مهمترین عوامل موثر بر خلاقیت یک معلم در هنگام کلاس و تدریس، ویژگی های رفتاری و شخصیتی اوست . در بسیاری از مطالعات و تحقیقات علمی این مورد کاملا اثبات شده است که ارتباطی مستقیم بین شخصیت رفتار و روحیات معلم، با میزان خلاقیت او در هنگام تدریس و تفهیم مطالب به دانش آموزان وجود دارد.

برای مثال در مطالعه‌ای بر روی تعدادی از معلمان موفق و خلاق مشخص شد که اعتماد به نفس بالا، آمادگی پذیرش تجربیات جدید، قدرت تخیل، تمایل به ساختارشکنی، انعطاف پذیری، ریسک پذیری، انگیزه و میل به یادگیری از جمله ویژگی‌های شخصیتی مشترک اکثر معلمانی است که در تدریس خلاق موفق هستند.

این ویژگی‌های شخصیتی، به معلمان کمک می‌کند تا به طور مداوم در حال یادگیری و نوآوری باشند و بدون توجه به شرایطی محیطی و چالش‌های مختلف، تدریس خود را به روش‌های خلاقانه ارائه کنند.

2. عوامل خانوادگی

همۀ معلمان شرکت کننده در این مطالعه، به این موضوع اشاره کردند که از سوی خانواده برای کسب تجربیات جدید آزادی کامل داشته‌اند. اگر در این مسیر، اشتباهی را مرتکب می‌شدند، معمولا تنبیه یا سرزنشی متوجه آن‌ها نمی‌شد. در چنین شرایطی می‌توانستند از اشتباهات خود درس بگیرند و خلاقیت‌شان را پرورش دهند.

عقاید والدین، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و تحصیلی آن‌ها، انتظارات از فرزندان و روابط با آن‌ها، از جمله عوامل مؤثر بر پرورش خلاقیت هستند. و یک معلم خلاق می داند که با مدیریت این موارد می‌تواند به طور قابل توجهی خلاقیت و ایده پردازی خود را افزایش دهد. پس با مدیریت عوامل خانوادگی و آموزش دیدن مستمر و مداوم با افزایش خلاقیت خود، گامی مهم در مبحث تدریس و آموزش به محصلین بر می دارد.

3. تجربیات دوران مدرسه و خلاقیت در تدریس

اکثر معلمان خلاق شرکت‌کننده در این مطالعه معتقد بودند که معلمان دوران مدرسه و تجربیات آن‌ها در زمینۀ یادگیری، نقش مؤثری در پرورش خلاقیت‌شان داشته‌ است. به همین دلیل آن‌ها نیز همواره تلاش می‌کنند تا الگوی مناسبی برای دانش‌آموزان خود باشند و از برنامه‌ها و روش‌های خلاقانه برای تدریس و آموزش استفاده کنند.

4. تعامل با سایر معلمان

گاردنر معنقد است که تعامل با همکاران می‌تواند به خلاقیت و توسعۀ شغلی افراد کمک کند. معلمان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. شرکت کنندگان در مطالعۀ مذکور، یکی از عوامل موفقیت خود را تعامل با سایر معلمان بیان کرده‌اند.

برای مثال، یکی از این معلمان بیان می‌کند که در طی زمان‌های استراحتِ بین کلاس‌ها در مورد موضوعات مختلف با سایر همکاران خود بازی‌ طوفان فکری انجام می‌دهند. برخی دیگر از این معلمان نیز در گروه‌های مختلف با همکاران خود در ارتباط هستند. در این گروه‌ها ایده‌های جدید در رابطه با تدریس خلاق، مطرح و بررسی می‌شوند.

خلاقیت تدریس در فضای مجازی

امروزه بحث آموزش مجازی بسیار داغ است و اکثر دانش آموزان و معلمان درگیر این مساله شده اند و طبیعی است که تعدادی از افراد در برابر پذیرش این نوع از آموزش مقاومت نشان می دهند. چه بسا تحقیقات اخیر نشان داده است که استفاده از تکنولوژی در آموزش، عملکرد دانش آموزان را به نحو موثری بهبود بخشیده است.

با توجه به اینکه در کشور ما تدریس مجازی تقریبا پدیده ای نو ظهور محسوب میشود با این حال در عصر کرونا اهمیت آن چندین برابر شده است. لذا معلمانی که از قبل تجربه ی تدریس و آموزش در فضای مجازی را نداشته اند درصدد آن بر آمده اند که این مزیت را کسب کنند و تجربه ی تدریس مجازی را در رزومه ی کاری خود بگنجانند. اما بسیاری از افراد در تدریس مجازی خود چندان موفق نبوده و نتوانستند نتیجه ی مطلوبی کسب کنند و دلیل آن نادیده گرفتن تاثیر خلاقیت در تدریس مجازی می باشد.

آموزش در کلاس های مجازی برای دانش آموزانی که قبلا در کلاس های حضوری آموزش دیده اند و در تعامل و ارتباط مستقیم با معلم و همکلاسی هایشان بوده اند کمی دشوار است و شاید پس از گذشت چند جلسه اول، کلاس مجازی جذابیت خود را از دست داده و ممکن است خسته کننده و ناکارآمد به نظر برسد. علاوه بر این یادگیری موثر نیازمند فضای پویا است و خلاقیت مستلزم به وجود آمدن این فضای پویا می باشد و اما این هنر معلم است که با روش های مختلف و به کارگیری خلاقیت در تدریس باید جذابیت لازم را درآموزش مجازی برای دانش آموزان به ارمغان بیاورد.

راهکارهای افزایش خلاقیت در تدریس

پس از آشنا شدن با تعریف خلاقیت در تدریس و اهمیت آن در فضای حضوری و مجازی در این قسمت چند مورد از مهم ترین راهکارهای افزایش خلاقیت در تدریس و شروع تدریس را بررسی می‌کنیم:

1. در تدریس خود از داستان استفاده کنید.

یکی از روش های متداول خلاقیت هنگام تدریس و تفهیم مطالب به محصلین روش داستان گفتن می باشد مهم نیست محتوا و موضوع درس شما چیست همیشه مسائل و مباحث ای وجود دارد که باید بررسی و برطرف شود اگر بتوانید این مباحث و مسائل را با یک داستان بسیار زیبا به دانش آموزان خود توضیح دهید قدرت یادگیری آنها به شدت افزایش پیدا می کند همچنین می توانید از دانش آموزان بخواهید که خودشان در مورد موضوع مورد بحث داستانی ساخته که راه حل کم نظیر برای حل آن موضوع یا مشکل ارائه دهد این کار نه تنها قوه تفکر آنها را درگیر می‌کند بلکه تمرین بسیار خوبی برای حل مسئله و افزایش مهارت تصمیم گیری آنها می باشد.
در روش داستان گویی نه تنها دانش آموزان را با مهارت حل مسئله و تصمیم گیری صحیح آشنا می کنید بلکه گروه تصویرسازی ذهنی و تقویت نیمکره های مغز را نیز در آن ها افزایش خواهید داد پس پس از این روش افزایش خلاقیت هم برای خود و هم برای دانش آموزان خود استفاده کنید.

2. استفاده از گیمیفیکیشن برای خلاقیت در تدریس

از آنجایی که اکثر بچه ها عاشق بازی کردن هستند اگر آموزش ما با بازی های آموزشی و خلاقانه همراه شود نه تنها خلاقیت بچه ها افزایش پیدا می‌کند ، بلکه یادگیری آنها نیز به شدت زیاد خواهد شد.
استفاده از بازی با گیمیفیکیشن متفاوت است. وقت تدریس در کلاس گاهی باید آموزش و تدریس خود را طوری طراحی کرد که بتوان با گیمیفیکیشن دانش‌آموزان را مشتاق و با انگیزه تر کنیم .پس پس از این روش خلاقانه برای ایده پردازی م و تدریس جذاب تر خود استفاده کنید.

3. استفاده از ابزارها و رسانه های کمک آموزشی

یکی از مهمترین راهکارهای ابتکاری برای خلاقیت در تدریس استفاده کردن از ابزار های چند رسانه ای در تولید محتوای آموزشی جذاب می باشد. بر اساس برخی مقالات ارائه شده استفاده از محتوای ویدئویی اسلایدی و شخصیت های کارتونی در آموزش دروس خلاقیت دانش آموزان را به میزان زیادی افزایش میدهد.

4. موانع خلّاق بودن را در خودتان شناسایی کنید.

هرگاه صحبت از خلاقیت می‌شود بسیاری از معلمان تصور می‌کنند قدرت تخیّل ضعیفی دارند، به اندازه‌ی کافی باهوش و بااستعداد نیستند و یا دیگر سنّی از آن ها گذشته که بخواهند رفتارهای یک معلم خلّاق و موفّق را داشته باشند. به جای پر و بال دادن به این افکار، باید روی عزت نفس خودتان بیشتر کار کنید و از معلم‌هایی که برایتان الگو هستند الهام بگیرید. با بررسی ویژگی‌های این معلم‌ها مشاهده خواهید کرد که آن‌ها نیز افرادی شبیه شما هستند که در اجرای ایده‌های خود از شکست خوردن و قضاوت شدن ترسی ندارند.

همان‌طور که جسم ما از طریق ورزش و تمرین به بالاترین میزان توانایی خود می‌رسد، ذهن هم برای خلاقیت و تمرکز نیاز به تمرین و ممارست دارد. برای ورزیده کردن ذهنتان چه تمرین‌هایی انجام می‌دهید؟

 استفاده از فعالیت‌های مانند سودوکو، پازل، جدول و سایر بازی‌های فکری باعث افزایش تمرکز و خلاقیت می‌شوند. برای افزایش خلاقیت خود تا می‌توانید تمرین کنیم. هیچ فرد موفّقی بدون تمرین‌های مستمر به نتایج بزرگ دست پیدا تکرده است. به همین ترتیب شما هم اگر علاقمند هستید که به یک معلّم خلّاق و موفّق تبدیل شوید، از قدرت تمرین و تکرار غافل نشوید.

بهترین و حرفه ای ترین راه تدریس خلاقانه

دانستن راه های خلاقیت در تدریس و همچینین آشنایی با روش های تدریس و این که بدانید چگونه تدریس را شروع کنید،میتواند تاثیر بسیار زیادی در بهتر شدن نحوه تدریس شما داشته باشد. اما اگر میخواهید به یک مدرس حرفه ای تبدیل شده و از این راه کسب درآمد عالی داشته باشید،نیازهای شما فراتر از این مطالب است.شما باید از فروش و نحوه پرزنت کردن و مطرح کردن خودتان آگاه باشید.مجموعه آموزشی عالی آموز هرآنچه که شما برای یک مدرس حرفه ای شدن نیاز دارید را در دروه ای حرفه ای با عنوان استادی آموز جمع آوری کرده و برای شما آماده کرده است.اگر میخواهید به یک مدرس فوق حرفه ای و پولساز تبدیل شوید،این دوره برای شماست.

روش های تدریس خلاق pdf

در آخر هم نسخه PDF مقاله خلاقیت در تدریس ( همین مقاله ) را برایتان آماده کرده ایم که در صورت نیاز برای مرور این مقاله زیبا و همچنین نبود وقت مناسب برای مطالعه، آن را دانلود نمایید و در فرصت مناسب از این مقاله کاربردی استفاده نمایید. امیدوارم با رعایت این نکات، بتوانید خلاقیتی کم نظیر و درجه یکی برای خودتان و تدریس تان بسازید و بهترین اتفاقات را رقم بزنید… راستی اگر سوال یا نکته ای در مورد خلاقیت در تدریس دارید در بخش نظرات همین مقاله با ما در میان بگذارید تا کارشناسان ما پاسخ آن را در اسرع وقت با شما در میان بگذارند. جهت دانلود pdf مقاله کلیک کنید.

سوالات متداول درباره خلاقیت در تدریس

1. تدریس خلاق چیست؟

به هر شیوه و روشی که در آن نوآوری ، جذابیت و اثربخشی بیشتری باشد، که به رشد و پیشرفت بیشتر محصلین در زمینه یادگیری ، نحوه تفکر و عمل گرایی شود، تدریس خلاق گفته می شود.

2. چگونه خلاقیت خود را افزایش دهیم ؟

خلاقیت به راحتی قابل پرورش و رشد باشد و این مهارت جذاب و کم نظیر ، جز با تمرین و استمرار بر انجام تمرینات افزایش خلاقیت ، بدست نخواهد آمد.

3. عوامل موثر بر خلاقیت معلم در کلاس درس کدامند ؟

عقاید والدین، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و تحصیلی آن‌ها، انتظارات از فرزندان و روابط با آن‌ها، از جمله عوامل مؤثر بر پرورش خلاقیت هستند. و یک معلم خلاق می داند که با مدیریت این موارد می‌تواند به طور قابل توجهی خلاقیت و ایده پردازی خود را افزایش دهد. 

Creative teaching